Οι άγιοι Κύριλλος -κατά κόσμον Κωνσταντίνος- (827-869 μ.Χ.) και Μεθόδιος (815-885 μ.Χ.) κατάγονταν από την Θεσσαλονίκη και ο πατέρας τους ήταν αξιωματούχος του Βυζαντινού στρατού.
Ο Κωνσταντίνος σπούδασε στην βασιλεύουσα παρά τους πόδας του Λέοντα του Σοφού και του Μεγάλου Φωτίου. Διδάχτηκε και διέπρεψε σε όλες σχεδόν τις επιστήμες της εποχής του με πρώτη και καλύτερη την φιλοσοφία, εξ’ ου και το προσωνύμιο «φιλόσοφος» που του έδωσε ο βιογράφος του. Ομιλούσε αρκετές ξένες γλώσσες, διετέλεσε βιβλιοθηκάριος της πατριαρχικής βιβλιοθήκης και διαδέχτηκε τον άγιο Φώτιο στην καθηγητική έδρα της φιλοσοφίας στη σχολή της Μαγναύρας.
Ο Μεθόδιος, με την σειρά του, σταδιοδρόμησε στον στρατιωτικό τομέα κατακτώντας μέχρι και το αξίωμα του διοικητή. Η αγάπη, όμως, για τον Χριστό υπερνίκησε μέσα στην καρδιά του την αίγλη των κοσμικών προκλήσεων και έτσι εκάρη μοναχός σε μια μονή κοντά στο Όρος Όλυμπος της Βιθυνίας. Ο αγγελικός τρόπος ζωής του Μεθοδίου μαγνήτισε και τον Κωνσταντίνο, ο οποίος μοίρασε τα υπάρχοντα του στους πένητες και, μετά από λίγο διάστημα, πορεύθηκε και αυτός προς το Όρος Όλυμπος μαζί με τον αδελφό του. Όπως τονίζει και αρχιεπίσκοπος Αλβανίας στο βιβλίο του «Έως εσχάτου της γης», «αυτή η θαυμαστή εναρμόνιση επιστημονικής καταρτίσεως, πείρας του κόσμου, πόθου για την ‘κεκρυμμένην ζωήν εν Χριστω’ υπήρξε η μυστική φλόγα, η οποία έδωσε τόση δύναμη και καρποφορία στο έργο των δύο κορυφαίων Βυζαντινών ιεραποστόλων. Και θα πρέπει να αποτελεί -τουλάχιστον ως ιδανικό- αφετηρία και βάση για όσους σκέπτονται να διακονήσουν στο έργο της ορθόδοξης ιεραποστολής».
Βάσει ιστορικών πηγών, η εποχή κατά την οποία έδρασαν οι εξέχουσες αυτές αγιασμένες μορφές ήταν ιδιαιτέρως ταραγμένη τόσο από εκκλησιαστικά προβλήματα όσο και από πολιτικά. Πρώτο δυσάρεστο γεγονός ήταν η εικονομαχία, που ενώ βρισκόταν προς το τέλος της, ωστόσο είχε αναζωπυρώσει ξανά την εκκλησιαστική διαμάχη. Ακόμη, προκλήθηκε θεολογική προστριβή ανάμεσα στα πατριαρχεία της Ρώμης και της Κωνσταντινουπόλεως εξαιτίας της απομάκρυνσης του Ιγνατίου από τον πατριαρχικό θρόνο της Βασιλεύουσας και της αντικατάστασής του από τον Μέγα Φώτιο. Τα ήδη ταραγμένα νερά της εποχής μετέτρεψαν σε φουρτούνα οι νικηφόρες μάχες και οι επικίνδυνες εξωτερικές πιέσεις των μουσουλμάνων Αράβων. Όμως όχι, οι τιτάνες αυτοί του ευαγγελικού ιδεώδους δεν προφασίστηκαν λόγους να αποφύγουν την ιεραποστολική προσπάθεια. Παρόλο που τα θέματα τόσο της Εκκλησίας όσο και της πολιτείας φάνταζαν πραγματικά δυσοίωνα, δεν λιποψύχησαν. Σχολιάζοντας τόσο την ζωή όσο και το φρόνημά τους ο Αναστάσιος Αλβανίας στο ίδιο έργο του συμπεραίνει :«Η αίσθηση αυτή του γενικότερου ιστορικού και εκκλησιαστικού χρέους προς τους υπό ανάπτυξη λαούς, ακόμη και σε εποχή σοβαρών εσωτερικών προβλημάτων, είναι κατεξοχήν αξιοπρόσεκτη. Τα εσωτερικά ζητήματα δεν έλειψαν ποτέ, και ούτε θα λείψουν, από την Εκκλησία. Για κανένα όμως λόγο αυτά δεν πρέπει να μας απορροφούν σε τέτοιο βαθμό, ώστε να απαρνούμαστε το «Πιστεύω» μας στην καθολικότητα και αποστολικότητα της Εκκλησίας και να «μυωπάζουμε» ενώπιον της γενικότερης ιστορικής μας ευθύνης για την προσφορά της Ορθοδοξίας σε περιοχές όπου συντελούνται βαθύτατες εθνολογικές ζυμώσεις, όπως π.χ. σήμερα στην Αφρική . Τα «έσω» και τα «έξω» αλληλοεπηρεάζονται και πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ενιαίο χρέος και πρόβλημα. Ιδίως στις μέρες μας, κατά τις οποίες οι λαοί οδηγούνται σε μία άνευ προηγουμένου αλληλεξάρτηση».
Το 862 μ.Χ., όταν ο Μοραβός ηγεμόνας Ρατισλάβος ζήτησε από το Βυζάντιο ιεραποστόλους που να είναι γνώστες της σλαβικής γλώσσας, οι άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος είδαν το γεγονός ως θεία πρόσκληση- κλίση και την αποδέχτηκαν. Πριν ακόμη αναχωρήσουν από το Βυζάντιο και αρχίσουν την ιεραποστολική τους δράση, μεσολάβησε ένα διάστημα συστηματικής προετοιμασίας. Καταρχάς, εφηύραν το σλαβικό αλφάβητο και στην συνέχεια, αναζήτησαν συνεργάτες που από την μεριά του ο καθένας θα προσέφερε τις καλύτερες δυνατές υπηρεσίες στο ιεραποστολικό έργο. Έτσι, τους ακολούθησαν ιερείς, μοναχοί αλλά και τεχνίτες για την ανοικοδόμηση ναών.
Το 863 μ.Χ., μετά από ένα χρόνο προεργασίας, έφτασαν στην Μοραβία όπου τους υποδέχθηκε εγκαρδίως ο ηγεμόνας Ρατισλάβος. Οι άγιοι ασχολήθηκαν με την μετάφραση εκκλησιαστικών κειμένων, ενώ ταυτόχρονα επεδίωξαν την εκπαίδευση αλλά και την ανάδειξη τοπικών ιερέων. Η εντατική τους δράση προκάλεσε την Ρωμαϊκή εκκλησία, (και πιο συγκεκριμένα τους Λατίνους επισκόπους που φθονούσαν αυτό το έργο) η οποία εξαπέλυσε διωγμό εναντίον των δύο ιεραποστόλων. Το Φεβρουάριο του 869 μ.Χ. αναπαύθηκε ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος συνέχισε το ιεραποστολικό έργο μεταξύ πυρών. Οι Λατίνοι επίσκοποι έβαλαν στόχο να τον εξοντώσουν. Έφτασαν, ακόμα, στο σημείο να τον κακοποιήσουν και να τον φυλακίσουν. Αργότερα αποκαταστάθηκε το αξίωμά του, χωρίς φυσικά να μπορεί να λειτουργήσει στην σλαβική γλώσσα. Το 885 μ.Χ., ο άγιος Μεθόδιος άφησε την τελευταία του πνοή στην Μοραβία.
Έκπληξη και πόνο προκαλεί το γεγονός πως, μετά τον θάνατο των δύο ιεραποστόλων, ο ηγεμόνας της Μοραβίας καθώς επίσης και οι διάδοχοι στα εκκλησιαστικά τους αξιώματα βάλθηκαν να καταστρέψουν ότι είχαν δημιουργήσει με κόπο, ιδρώτα, δάκρυα και αίμα οι Θεσσαλονικείς άγιοι.
Παρ’ όλο, όμως που φαινομενικά το έργο τους απέτυχε, η ιστορία έδειξε στη συνέχεια πως ο Κύριος το ευλόγησε, δωρίζοντας στην Εκκλησία Του καρπούς πνευματικούς μέσω των μαθητών του Κυρίλλου και του Μεθοδίου, οι οποίοι όπου κι αν βρέθηκαν κήρυξαν με φλογερό ζήλο το ευαγγέλιο.
Χαρά και εν Χριστώ καύχημα αποτελεί η μνήμη των αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου στις 11 Μαΐου εκάστου έτους για την Aδελφότητα Ορθοδόξου Εξωτερικής Ιεραποστολής Θεσσαλονίκης, η οποία τους σέβεται και τους τιμά ως προστάτες της.
Ἀπολυτίκιον. Ἦχος πλ. α’.
Ἀποστόλων τὸν ζῆλον ἐπιδειξάμενοι, ἐπὶ τὰς χώρας τῶν Σλάβων Εὐαγγελίου τὸ φῶς, διηυγάσατε λαμπρῶς θείῳ κηρύγματι, Θεσσαλονίκης οἱ βλαστοί, καὶ ἀστέρες φαεινοί, Μεθόδιε σὺν Κυρίλλῳ, αὐτάδελφοι θεηγόροι, Ἐκκλησιῶν ἡ σεμνοπρέπεια.
